W drodze do szkoły bezpiecznej i przyjaznej uczniowi

Rządowy program na lata 2008 – 2013 Bezpieczna i przyjazna szkoła dokonał istotnej zmiany w podejściu do zadań w obszarze wychowania, profilaktyki i promocji zdrowia. Ukierunkowany on został na budowanie szkoły wspierającej uczniów a jednocześnie wymagającej.

Szczególny akcent program kładzie na kreowanie przyjaznego klimatu szkoły, mądrego wspierania młodzieży przez nauczycieli, dobrej współpracy z rodzicami, demokratyzacji życia szkolnego oraz działalności pozalekcyjnej i współpracy z instytucjami wspierającymi dziecko i rodzinę. Kluczową rolę odgrywa tutaj idea czynników i mechanizmów chroniących dzieci i młodzież przed różnymi zagrożeniami, które dodają sił i wzmacniają w obliczu przeciwności losu.

Resilience – umiejętność odbicia się od dna.

Według teorii resilience (umiejętność odbicia się od dna, elastyczność, sprężystość, odporność, regeneracja sił) dzieci z grupy ryzyka nie zawsze trzeba uznać, że są na pozycji przegranej. Koncepcja ta mówi, że są to dzieci, które posiadają tajemnicze moce, które pozwalają im przetrwać w ekstremalnie trudnych warunkach i mimo wszystko rozwijać się prawidłowo. Ta adaptacja zależy od wielu czynników, które nazywamy chroniącymi i wspierającymi rozwój, zwane też czynnikami dobrostanu. Dzieci walczące z przeciwnościami życiowymi nie mogą osiągnąć odporności same. Potrzebują miłości, opieki i wsparcia ze strony dorosłych – rodziców, nauczycieli lub innych osób z otoczenia. Badania wskazują, że kluczową rolę w budowaniu odporności odgrywają nauczyciele na każdym etapie kształcenia.

Analizując czynniki dobrostanu możemy stwierdzić, że tak naprawdę nie są one czymś niezwykłym, ponieważ są to procesy, które towarzyszą prawidłowemu rozwojowi młodego człowieka i służą procesowi adaptacji w środowisku, w którym żyje i dorasta. Czyli nie są one przynależne tak naprawdę tylko dzieciom z grup narażonych na niekorzystne warunki życia. Co z tego wynika? Naukowe rozważania o czynnikach chroniących i wspierających rozwój wskazują, że należy je traktować nie tylko w obszarach ochrony przed zagrożeniami, ale także w obszarach pozytywnego rozwoju dzieci i młodzieży. Takie podejście pozwala na integralne potraktowanie obszaru wychowania, profilaktyki i promocji zdrowia w szkole/placówce. Działań, które tradycyjne funkcjonowały oddzielenie.

(Nowa) szkoła a cztery aspekty wychowania.

Dlatego założeniem nowej koncepcji szkolnego programu wychowania w kontekście podstawy programowej jest formułowanie celów w oparciu o cztery aspekty wychowania:

  • wspomaganie naturalnego rozwoju (zaspokajanie potrzeb, rozwijanie potencjałów i możliwości, budowanie wspierającej relacji nauczyciel-uczeń)
  • kształtowanie sposobu myślenia i postaw uznawanych za pożądane (ujętych np. w opisie sylwetki wychowanka, kreowanie i wskazywanie wzorców, przekazywanie wartości istotnych z punktu widzenia danej kultury, kształtowanie i wzmacnianie postaw prospołecznych)
  • profilaktykę zachowań ryzykownych (diagnozowanie zagrożeń, wyposażanie uczniów w wiedzę i umiejętności pomagające w radzeniu sobie z tymi zagrożeniami, proponowanie alternatywnych sposobów funkcjonowania, ochrona przed bezpośrednimi niebezpieczeństwami)
  • korygowanie deficytów i urazów powstałych w toku wcześniejszego wychowania (dostarczanie uczniom możliwości uczestniczenia w konstruktywnych sytuacjach wychowawczych, które korygują dotychczasowe urazy).

Co to oznacza dla szkoły? Przede wszystkim zwrócenie uwagi na konieczność uwzględniania przy konstruowaniu programów wychowawczych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży. Wykorzystanie przenikania się zagadnień związanych z nauczaniem, wychowaniem, profilaktyką i promocją zdrowia.

Jak widać droga do szkoły bezpiecznej i przyjaznej uczniowi wcale nie jest łatwa. Wymaga od szkoły wzmocnienia wychowawczej funkcji szkoły, zadbanie o bezpieczeństwo uczniów i nauczycieli w atmosferze przyjaznego klimatu i wzajemnego szacunku.

Magdalena Wieczorek
nauczyciel-konsultant
ROM-E Metis w Katowicach

Literatura

Zagrożona młodzież, ujęcie kompleksowe. Wydawnictwo edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2008.
K. Ostaszewski. Czynniki chroniące i wspierające rozwój, w: Remedium, nr 11, 2008, s. 1 – 3.
A. Borucka, K. Ostaszewski. Przezwyciężyć zły los, w: Psychologia w szkole, nr 1, 2009, s. 13 – 21.