Samowystarczalny we wszystkich prawie sferach życia. Niejednokrotnie jest tematem wielu rozmów wychowawcy z psychologiem czy pedagogiem szkolnym. Temat zawsze jest ten sam: jak włączyć Samotniczego do grupy?. W klasach młodszych szkoły podstawowej mylony jest często z dzieckiem nieśmiałym lub wstydliwym. Pomimo, że niektóre objawy zachowań są podobne, to jednak dzieci te znacznie się różnią pod względem funkcjonowania. Różnice można zaobserwować między innymi w takich obszarach jak: komunikacja z rówieśnikami i nauczycielem, realizacja obowiązku szkolnego, odporność na sytuacje trudne oraz aktywność w podejmowaniu inicjatyw.
Z obserwacji wychowawców wyłania się zwykle obraz dziecka, które pracuje i bawi się samotnie w kącie. Nie potrzebuje do zabaw partnerów. Nie rozpacza z powodu braku koleżanek czy kolegów. Z wywiadu z rodzicami uzyskujemy podobne informacje wzmocnione dodatkowo faktem, że dzieci, nie zadręczają rodziców pytaniami o rodzeństwo. (Większość dzieci w wieku około 4-8 lat dopytuje rodziców o możliwość posiadania rodzeństwa. Takie zachowanie w psychologii jest traktowane na tym etapie wiekowym jako normalne i charakterystyczne dla znacznej większości populacji.)
Samotniczy jest samowystarczalny, czuje się dobrze sam ze sobą. Takie funkcjonowanie jest niejednokrotnie powodem zmartwień rodziców Samotnika, zaniepokojonych faktem posiadania dziecka, które nad koleżanki i kolegów wybiera samotne spędzanie czasu wolnego. W odróżnieniu od dzieci z trudnościami jego pragnienie bycia samotnym nie wypływa z trudności w kontaktach z innymi. Przyczyną takiego zachowania nie muszą być także traumatyczne przeżycia, które mogły go spotkać na wcześniejszych etapach życia. Samotniczy nie unika ludzi, wybiera samotność, a to całkiem inna sytuacja. Samotność rozumiana jako brak bycia w związku jest dla wielu dojrzałych typów Samotniczych świadomym wyborem dotyczącym życia osobistego.
W odczuciu innych ludzi wydaje się być osobą, kierującą się w podejmowaniu decyzji tylko i wyłącznie rozumem. Daleki jest od afektacji czy bardzo widocznej ekspresji. W jego decyzjach i życiu nie ma prawie wcale uczuć, tak mogłoby się wydawać obserwującym Samotniczego w codziennym życiu. Dla ludzi z zewnątrz jest uosobieniem chłodnej kalkulacji. Jest bardzo dobrym obserwatorem. Zauważa niejednokrotnie wiele szczegółów sytuacji, których nie zauważają inni. Stąd jego głęboka wiedza na temat zachowań otaczających go ludzi.
Potrafi się skupić i pracować bardzo wytrwale. Szczególnie wtedy, gdy są spełnione warunki, w których Samotniczy dobrze pracuje. Do warunków tych należą: sprzyjające środowisko, a szczególnie odosobniony kąt do pracy, cisza, mała ilość bodźców zakłócających i oczywiście możliwość pracy indywidualnej. Kiedy jest przekonany do działania lub to co robi jest zgodne z jego zainteresowaniami nie potrzebuje dodatkowej motywacji. Jeśli sytuacja tego wymaga pracuje razem z grupą, choć przysparza mu to wielu trudnych chwil. Szczególnie trudna dla niego sytuacja to wybuch konfliktu w grupie. Nie wie jak reagować, po której stronie stanąć, żeby nie urazić nikogo. Dodatkowo konflikt jest trudny z powodu małych umiejętności interpersonalnych. Nie jest dyplomatą i źle radzi sobie z kontaktami personalnymi. Kiedy w jego odczuciu i spostrzeganiu rzeczywistość wokół niego staje się przeludniona, stara się znaleźć jakąś samotną przestrzeń, w której mógłby spokojnie żyć i pracować. Wycofuje się, szuka swego miejsca i zaszywa się w swojej pustelni szczęśliwy, że nikt go nie niepokoi.
Dbając o swój komfort potrafi być bardzo niezależny. Wszelkimi dostępnymi dla siebie sposobami zadba o to, by nikt nie naruszał jego spokoju. W ocenie bliskich i przyjaciół wydaje się być osobą, która na tle innych potrafi być obojętna zarówno na ból, który go spotyka, jak i na przyjemności, których inni pragną, on potrafi się im oprzeć. Wbrew potocznym opiniom jest lubiany i akceptowany przez innych. W żaden sposób nie zagraża liderom grupowym. Nie ma potrzeby do zajmowania stanowisk czy pozycji związanych z prestiżem czy hierarchią w grupie. Jest wolny od chęci przypodobania się innym i wywierania wrażenia. W ocenie innych może być spostrzegany także jako osoba nieangażująca się i nie zainteresowana życiem klasy. Taka sytuacja dodatkowo może skomplikować i tak już odmienne od reszty klasy funkcjonowanie Samotniczego w grupie.
Pracując z typem Samotniczym należy pamiętać, że samotność jest dla niego stanem naturalnym i wcale nie chce tego zmieniać. Stąd wszelkie inicjatywy nauczyciela zmierzające do znalezienia mu kolegi, przyjaciela, łączenia w pary i grupy projektowe mogą być traktowane jako zamach na jego wolność osobistą. W konsekwencji szkoła stanie się dla niego miejscem jeszcze bardziej "przeludnionym", do którego pójdzie z niechęcią lub jeśli będzie to dla niego zbyt trudne, zacznie wagarować.
Nauczyciel, który ma w klasie takiego ucznia powinien także pamiętać o tym, że brak znaczącej ilości kontaktów wcale nie musi świadczyć o tym, że Samotnik go nie lubi. Ten typ ucznia sam reguluje swoje zapotrzebowanie na kontakt z nauczycielem. Jeśli uzna, że potrzebuje pomocy to o nią się zwróci lub poprosi o nią bliskich dorosłych. To, nad czym warto pracować to uczyć go odczuwania i dzielenia się swoimi przeżyciami, pamiętając, że będzie gotowy uczynić to znacznie szybciej w kontakcie indywidualnym niż na forum klasy. Jeśli w pracy dydaktycznej zechcemy wykorzystać jego skupienie i uwagę to najlepiej będzie mógł to zrobić wykorzystując metody pracy takie jak analiza tekstu, praca z tekstem, porównania itp. Stworzenie możliwości indywidualnej pracy w połączeniu z predyspozycjami, jakie posiada może być skutecznym środkiem motywującym do pracy i pozwalającym rozwijać współpracę Samotniczego z grupą.
Magdalena Lipiak
nauczyciel-konsultant Pracowni Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
ROM-E Metis w Katowicach
Opracowane na podstawie:
Oldham J., Moris L., Twój psychologiczny autoportret, Warszawa 1997
R. J. Gerrig i P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN