Sumienny to typ ucznia, o jakim marzy wielu nauczycieli. W działaniu perfekcyjny, uparty, dobrze zorganizowany. Nie wymaga dodatkowych działań motywujących. Charakteryzuje go zdolność do celowego intensywnego wysiłku. Jeśli więc wie, czego się od niego wymaga, wykona to. Dochodzi do tego sam lub sugeruje się wskazówkami, jakich udziela mu prowadzący zajęcia. Zdarza się, że dopytuje o dodatkowe informacje potrzebne do zgodnego z instrukcją wykonania zadania. Lubi porządek. Niezależnie od tego czy dotyczy to jego funkcjonowania w domu czy w szkole, jego przestrzeń jest uporządkowana. Porządek i systematyczność to cechy, które określają także sposób myślenia. W wykonywaniu prac swoją uwagę skupia na szczegółach i perfekcyjnym wykonaniu, co powoduje że przekracza czas przeznaczony na wykonanie zadania. Zadania wykonuje zgodnie z obowiązującymi normami i zasadami. Czasami taki sposób funkcjonowania może powodować konflikty z innymi osobami, nieprzestrzegającymi tak rygorystycznie obowiązujących zasad i reguł.
Lubi ciężką pracę, w której będzie mógł sprostać nowym wyzwaniom. Działania doprowadza do końca z sukcesem. Z wysiłkiem fizycznym często w parze idą wyzwania o charakterze intelektualnym – działania skupione na faktach, szczegółach i danych. Umiejętności te przekładają się na wyniki w przedmiotach gdzie skrupulatność, uporządkowane myślenie, systematyczna praca i wytrwałość są ważne. Uważny i ostrożny nie podejmuje się działań ryzykownych lub w jakikolwiek sposób lekkomyślnych. Uprawia zbieractwo niezależnie od tego, czy są to przedmioty przydatne czy nie. Przywiązany do swoich rzeczy, często gromadzi je w nadmiernych ilościach (Oceniając ten aspekt funkcjonowania, warto pamiętać o prawidłowościach związanych z rozwojem człowieka, gdzie etap zbieractwa jest charakterystyczny dla określonej grupy wiekowej, wtedy jest normą rozwojową). Pozytywni "zbieracze" przez lata kolekcjonują różne przedmioty, będące często nie tylko hobby czy pasją, zdarza się, że stają się obszarem przyszłych zainteresowań zawodowych.
Ich samoocena jest silnie związana z pracą, jaką wykonują, w myśl zasady "pracujesz-jesteś potrzebny". Stąd częste zaangażowanie w działania klasy, szkoły. Wystarczy zgłosić problem, omówić zagadnienie i zlecić pracę Sumiennemu, by być pewnym, że doprowadzi ją do końca. W podejmowaniu decyzji kieruje się głównie rozsądkiem, co sprawia, że może być spostrzegany przez współpracujących z nim jako spowalniający działania bardziej spontanicznych członków grupy. Dla nauczyciela jest gwarantem dokończenia zadania. W podejmowanych działaniach Sumienny kieruje się myśleniem, że wszystko ma swój czas i miejsce, nie ulega więc ponagleniom. Zlecone zadania wykonuje w swoim tempie. W podejmowaniu decyzji nie bez znaczenia jest dla niego system wartości, jakim kieruje się w życiu. Nie ma problemów z oceną dobra i zła. Nie obce jest mu stawanie w obronie innych osób lub projektów, gdy jest przekonany o ich pozytywnym działaniu czy skutkach tych działań.
Silnemu kręgosłupowi moralnemu towarzyszy lojalność, konwencjonalność, rzetelność, poczucie pewności, że takie działanie jest skuteczne. Stąd duże uporządkowanie oraz umiejętność planowania i realizowania swoich celów krótko i długofalowych. Świat spostrzega bez sentymentów w kolorze czarno-białym. Takie funkcjonowanie może utrudniać kontakty z innymi, szczególnie tam gdzie ocena zachowania nie jest jednoznaczna. Dzieli wtedy włos na czworo, oceniając wpływ sytuacji i innych czynników na zachowania ludzi. To, co może utrudniać mu życie to zbytnia perfekcyjność wykonywania prac, poczucie winy oraz brak umiejętności relaksowania się. Skrupulatność i odpowiedzialność powoduje znaczne usztywnienie w funkcjonowaniu Sumiennego.
Z poczuciem winy związana jest presja, jaką odczuwa Sumienny poddawany ocenie innych ludzi. Dla siebie także potrafi być surowym sędzią. Wysoko stawia sobie i innym poprzeczkę. Porażkami lub niepowodzeniami potrafi się zamartwiać przez długi czas. W konsekwencji cały wysiłek poświęca temu by "naprawić" to, co się nie udało, pracując jeszcze bardziej intensywnie i perfekcyjnie. W konsekwencji jest tak zmęczony, że ma trudności z odpoczynkiem. Wypoczywając, jeśli już zdobędzie się na tę odrobinę luksusu, ma poczucie, że trwa to za długo i trzeba ponownie wziąć się do jeszcze bardziej intensywnej pracy. Stąd zalecenia do pracy z perfekcjonistą sprowadzają się do nauki relaksu bez poczucia winy.
Praca dydaktyczna i wychowawcza z typem Sumiennym powinna iść w kierunku kształtowania większej elastyczności dotyczącej zarówno podejmowania decyzji, wykonania pracy, jak i spędzania czasu wolnego. Poszerzanie jego sfery prywatności powinno zaowocować lepszymi kontaktami z grupą i pojedynczymi osobami. W kontaktach rówieśniczych, ale także w relacji uczeń-nauczyciel ważne jest by unikać sprzeczek, których tematem jest wiedza, co często jest przyczyną spięć i konfliktów. W tych przypadkach to perfekcjonista musi mieć ostatnie zdanie. Pamiętać należy także, że współistnienie z Sumiennym będzie znacznie łatwiejsze, gdy nie będziemy chcieli go na siłę zmieniać.
Magdalena Lipiak
nauczyciel-konsultant Pracowni Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
ROM-E Metis w Katowicach
Opracowane na podstawie:
Oldham J., Moris L., Twój psychologiczny autoportret, Warszawa 1997
R. J. Gerrig i P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006