Osoba wybitnie niezależna i autonomiczna. W życiu zarówno osobistym jak i zawodowym potrafi się o siebie zatroszczyć. Zwykle do wszystkiego dochodzi sama, dobrze planując i realizując własne założenia. Ma dobrze rozwinięty zmysł spostrzegania wszystkiego, co wokół się dzieje. Niezależnie czy dotyczy to osób czy sytuacji czujnie obserwuje środowisko, zachowując znaczną ostrożność. Kontakty z innymi ludźmi nawiązuje ostrożnie i z rezerwą, co jest widoczne już na początku jego kariery przedszkolnej czy szkolnej. Już wtedy rodzice i wychowawcy obserwują w porównaniu z innymi dziećmi znacznie dłużej przebiegający proces adaptacji do grupy. Typ Czujny potrzebuje znacznie dłuższego czasu by nawiązać więź i zbudować dobre relacje. Stąd czasami spostrzegany jest jako osoba izolująca się, dziwna lub "trudna" w kontakcie. Pomimo tego ma wysoką samoocenę i to ona wraz z ostrożnością pozwala mu na samodzielne funkcjonowanie w grupie, obok niej, czasami poza nią.
Jest szczególnie wrażliwy na wszelkie przejawy nadużywania władzy, układy i wywieranie presji. Strażnik moralności i krytyk przedsięwzięć. Swoich i wszystkich ludzi wokół niego. W ocenie zdarzenia czy osoby nie ma dla niego znaczenia czy jest to osoba bliska czy obca. Pod kątem moralności danego czynu ocenia wszystkich jednakowo surowo. Potrafi odważnie stanąć w obronie poszkodowanych. Charakterystyczna jest dla niego gotowość do działań na rzecz walki z szeroko rozumianymi wypaczeniami. Stąd częsty udział w różnego rodzaju akcjach i przedsięwzięciach, których celem będzie obrona wartości.
W szkole zdarza mu się pełnić funkcję męża zaufania klasowego, przewodniczącego klasy lub samorządu szkolnego. Z jego wyborem na takie funkcje wiąże się upór i walka o dobrze pojęty interes klasy, szkoły lub ucznia. Nie jest to jednak osoba łatwa do współpracy z tymi, którzy chcieliby w nieuczciwy sposób załatwić swoje interesy. Typ Czujny może okazać się dużym wsparciem dla nauczyciela w realizacji wszelkich inicjatyw związanych z propagowaniem pożądanych społecznie postaw moralnych. To, na co może liczyć nauczyciel lub wychowawca to niezależność w opiniach i sądach. Nie dla każdego nauczyciela będzie to jednak uczeń łatwy w prowadzeniu. Jeśli nie będzie akceptował prostolinijności i zbyt bezpośredniej formy komunikacji może kontakt z Czujnym uczniem traktować jako swoją porażkę wychowawczą. Jeśli taki sposób funkcjonowania zaakceptuje, wtedy będzie mógł modelować zachowania Czujnego poddając konstruktywnej krytyce obszary wiedzy lub zachowań, które tego będą wymagały. Czujny, bowiem jest osobą, która potrafi przyjąć krytykę i nie czuje się tym faktem zagrożona.
Zarówno w grupie jak i w indywidualnej pracy bardzo dobrze pracuje, szczególnie gdy jest obdarzony zaufaniem i ma swobodę działania – może sam planować, podejmować decyzje i oceniać rezultaty. Pozytywną cechą jest też to, że nie nadużywa przywilejów, którymi jest obdarzony. Nie pozwala mu na to wewnętrzne poczucie przyzwoitości i sprawiedliwości. Dlatego też wychowawca czy pracodawca może być spokojny i pewny, że nagradzanie Czujnego nie "przewróci" mu w głowie. Nadal będzie solidnie i rzetelnie wykonywał swoje obowiązki.
Zdecydowanie gorzej Czujny funkcjonuje w układach organizacji gdzie istnieje silna hierarchia. Sztywne ramy i kaskadowy poziom przepływu informacji jest dla niego utrudnieniem. Mniejsza możliwość bezpośredniego kontaktu z osobami sprawującymi nadzór lub zarządzającymi powoduje poczucie braku wpływu na przebieg zdarzeń czy sytuacji. W sytuacjach zagrożenia potrafi walczyć nie tylko o swoje interesy, także interesy innych osób, które spostrzega jako zagrożone lub "uciśnione". W sytuacji stresu potrzebuje poczucia, że kontroluje i ma wpływ na sytuację. W sytuacjach trudnych emocjonalnie, szczególnie gdy nie potrafi sobie poradzić, szuka zapomnienia w intensywnej pracy. Gdy nie jest zagrożony panuje nad emocjami i impulsami. Jest przewidywalny w zachowaniach, a przez to spostrzegany jako bezpieczny.
Pracując z typem Czujnym należy pamiętać, że rezerwa, jaką często okazuje nie jest równoznaczna z obojętnością. On po prostu potrzebuje znacznie więcej czasu by się zapoznać, zastanowić, przemyśleć, wyrobić sobie zdanie o kimś lub o czymś, co inni akceptują znacznie szybciej. To co istotne to fakt, że znacznie lepiej pracuje, kiedy okazuje mu się szacunek, nie wyśmiewa, nie zmusza do rywalizacji i walki o władzę.
Magdalena Lipiak
nauczyciel-konsultant Pracowni Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
ROM-E Metis w Katowicach
Opracowane na podstawie:
Oldham J., Moris L., Twój psychologiczny autoportret, Warszawa 1997
R. J. Gerrig i P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006